Gjashtë mite të lashta norvegjeze që janë koherente ende sot

Nga Thor-i i Marvel te Game of Thrones dhe Neil Gaiman, legjendat norvegjeze kanë ndikuar shumë në kulturën, idetë dhe krijimtarinë e ditëve të sotme.

“Nuk ka asgjë të tillë si një ide e re. Ne thjesht i marrim idetë e vjetra dhe i vendosim ato në një lloj kaleidoskopi mendor dhe ata bëjnë kombinime të reja.”
Mark Twain

Historitë që tregojmë pasqyrojnë se kush jemi, si individë dhe shoqëri, në çdo kohë të caktuar. Duke lexuar histori nga e kaluara e shekujve, është qetësuese të zbulosh se ndërsa kohët ndryshojnë, instinktet dhe emocionet njerëzore janë të njëjtat dhe universale. Gëzimi i leximit është të komunikosh me njerëzit e tjerë përmes historive që ata kanë lënë pas – duke zbuluar kështu diçka tonën në botën e tyre.

Në ktë artikull do trajtojme 6 mite norvegjeze dhe sesi idetë që ato shpalosin kalojnë kufijtë e kohës dhe hapësirës.

Mitet norvegjeze ndryshe nga mitet greke dhe romake, portretizojnë një botë e cila është e fundme. Banorët e saj po marshojnë drejt fundit të kohës. Pavarësisht kësaj, ata nuk janë pa shpresë apo pa ndriçim.

Miti i gjelbër

Miti i gjelbër flet për historinë e Yggdrasilit, një version i pemës së jetës. Yggdrasill qëndron në qendër të universit të vjetër norvegjez. Degët e saj arrijnë qiejt; rrënjët e saj zbresin në botën e të vdekurve dhe gjigantëve. Por kafshët që jetojnë në të lulëzojnë dhe e dëmtojnë. Kur vjen fundi i botës, pema rënkon dhe lëkundet, por nuk na thuhet nëse do të bjerë.

Yggdrasill është një model për mjedisin tonë për të cilin do të bënim mirë të mendonim. Ajo përfaqëson një botë natyrore që jep, por nuk duhet të merret si e mirëqenë: një sistem simbiotik që mund – ose jo – t’i rezistojë të gjitha shkatërrimeve që i shkakton njerëzimi.

Paralajmërimi i nënkuptuar është veçanërisht i rëndësishëm tani, duke pasur parasysh se Yggdrasill nuk është thjesht një pemë, por një pemë hiri. “Ishte gri argjendi,” shkruan Neil Gaiman në romanin e tij të 2001, “American Gods” i mbushur me mite. Ju duhet vetëm të ecni nëpër një nga pyjet e shumta anembanë globit të shkatërruar kohët e fundit nga zjarret apo nga dora e njeriut për të parë silueta të mëdha fantazmash, në formën e pemëve krejtësisht të veshura në një gri të argjendtë.

Miti i famës së pavdekshme

Valhalla (ose Valhǫll) është një sallë madhështore, e sunduar nga perëndia Odin, ku luftëtarët e vdekur jetojnë përkrah mbretërve dhe figurave të tjera legjendare. Kur të arrijë Ragnarok (fundi i botës), ata do të thirren për të luftuar Jotnar (gjigantët). Është një sallë famë për një shoqëri heroike, një vend ku jetojnë ata që kanë vdekur në betejë.

Në vitin 1830, Princi i Kurorës Ludwig i Bavarisë porositi ndërtimin e një tempulli të Valhallës pranë Regensburgut, Gjermani. Këtu u nderuan heronjtë pangjermanikë për të forcuar projektin e bashkimit gjerman. Përafërsisht në të njëjtën kohë, August Smith krijoi një muze Valhalla në Kopshtet Tresco Abbey në Ishujt e Scilly, për të strehuar figurat nga mbytjet e anijeve lokale. Salla mitike e famës përshkruhet gjithashtu në operat e ciklit të unazave të Richard Wagner, piktura të shumta dhe në shkrimet e Hunter S Thompson. Elton John, Led Zeppelin dhe Jethro Tull i referohen të gjithë Valhallas në këngët e tyre.

Në shoqëritë parakristiane, veçanërisht ato gjermanike, e vetmja mënyrë për të mbijetuar pas vdekjes ishte duke arritur famë. Tani që ka më pak besim në idenë e jetës pas vdekjes, njerëzit i përmbahen idesë për të qenë të famshëm dhe për të impresionuar botën në një farë mënyre, duke lënë një gjurmë sado të vogël. Valhalla janë 15 minutat tona të famës.

Miti i fundit

Ragnarök (dënimi i perëndive) është fundi norvegjez i botës. Në mitologjinë norvegjeze, Ragnarök arrin kulmin në një betejë përfundimtare midis perëndive dhe demonëve e gjigantëve, duke përfunduar me vdekjen e perëndive. Bota bëhet zjarr dhe akull.

Është “Dimri po vjen” i George RR Martin. Thënia e famshme e Game of Thrones është motoja e House Stark që ndodhet në veri të Westeros dhe shpesh goditet më së shumti nga dimrat e ftohtë – por është gjithashtu një paralajmërim i përgjithshëm se gjëra të këqija do të ndodhin. Dhe Ragnarök është gjithashtu një temë popullore në death metalin skandinav ose Viking Metal, i cili bazohet në mitologjinë norvegjeze.

Në Ragnarök, brezi i vjetër i perëndive do të shkatërrohet. Edhe luftëtarët në Valhalla nuk mund t’i mposhtin forcat kozmike. Pas këtij fundi mitik bota do të ngrihet përsëri. Por pyetja mbetet, a do të jetë një përmirësim i vjetër?” Në ritregimin e saj të mitit, Ragnarok: Fundi i Zotave, autorja AS Byatt vendos që bota nuk do të kthehet më, ndërsa për shkrimtarin Neil Gaiman në librin e tij Mitologjia Norvegjeze, ka jehonë të Fermës së Kafshëve. Brezi i ri i perëndive përsërit të njëjtat lëvizje dhe historia përsëritet. Ragnarök është edhe në të ardhmen – edhe në të kaluarën.

Miti i endacakut në kërkim të mençurisë

Odin, babai i Thor dhe krijuesi i botës norvegjeze, është gjithashtu zot i luftës, i poezisë, i magjisë dhe i të vdekurve. Por ai nuk është i gjithëdijshëm dhe endet si në botën njerëzore ashtu edhe në atë hyjnore në kërkim të urtësisë. Por kjo ka një çmim. Kur arrin në pusin e Urdit, i thuhet se për të pirë ujin e mençurisë duhet të sakrifikojë një sy.

Odin endacaku frymëzoi Gandalfin e JRR Tolkien. Ai gjithashtu ia dha emrin e tij të mërkurës, nga anglishtja e vjetër “wōdnesdæg”, me origjinë nga “Woden” (Odin). Në universin e Marvel-it, ai portretizohet gjithmonë me syrin e djathtë që i mungon.

“Odin përfaqëson mënyrën se si ne mendojmë rreth të mësuarit, por në të njëjtën kohë ai shihet si një forcë patriarkale që përfundimisht duhet të largohet, dhe ne e shohim shumë këtë dikotomi në politikën bashkëkohore. Në fundin e botës norvegjeze, do të vijë një brez i ri perëndish, me ide të reja, të paprovuara më parë.”

Mitet e maskulinitetit

Ekziston një paradoks i maskulinitetit në botën norvegjeze. Nga njëra anë, është heroi viking atletik me flokë bjonde, aventurier, tregtar, që shkruan poezi, dhe nga ana tjetër është Berserkeri përdhunues, plaçkitës, që shkatërron gjithçka rreth tij.

Disa interpretime u kanë dhënë vikingëve një cilësi pothuajse të këndshme, si në librat e fëmijëve të shekullit të 20-të Noggin the Nog, ose i kanë parodizuar ato, si në filmin e Terry Jones, Eric the Viking. Ndoshta miti mbizotërues, megjithatë, është i një grupi heroik, aventurier vëllezërish të sigurt për vendin e tyre në botë.

Figura e luftëtarit viking ka përfaqësuar gjithmonë një luftë dhe një nevojë për ekuilibër: midis zemërimit heroik, nderit personal, guximit – dhe hapjes ndaj dashurisë. Dhe konflikti midis idesë së vlerave tradicionale të meshkujve dhe meshkujve që banojnë në një botë femrash rezonon po aq sa kurrë më parë.

Miti i superheroit

Thor (nga norse e vjetër Þórr) është një zot i shquar i vendosur në mbrojtjen e njerëzimit dhe një model për superheroin e ditëve të mëvonshme. I rishpikur nga Marvel Comics heroit me çekiç që patrullon kufijtë e botës njerëzore dhe i mban jashtë gjigantët, i bëhet jehonë përmes Superman, Hulk dhe Avengers të tjerë.

“Ajo që ka bërë Marvel i ka dhënë atij një kurbë të të mësuarit duke e futur në një familje ku ai ka marrëdhënie me vëllanë dhe babanë birësues dhe ku bie në dashuri, në mënyrë që forcat e tij mbinjerëzore të zbuten nga të metat e tij njerëzore.”

Në botën norvegjeze, një shoqëri pa kontrata të shkruara, Thor përfaqëson vlerat e mbrojtjes së të dobëtit dhe mbajtjes së fjalës. Në botën tonë kryesisht laike, ai nuk ka të bëjë me zgjidhjen e zënkave, por të jetë gati për t’i trajtuar ato kurdo që lindin.

BBC